Inhoud

Edam-Volendam is een gemeente in het noordoosten van de regio Waterland in de Nederlandse provincie Noord-Holland aan het Markermeer.

De oorspronkelijke naam van de gemeente was Edam. In 1974 besloot de gemeenteraad tot een naamswijziging. In 1975 werd dit goedgekeurd door de Kroon.

In 2012 is door de gemeente Zeevang een officieel verzoek ingediend bij de buurgemeente om te komen tot een fusie, hier is door de toenmalige gemeente Edam-Volendam mee ingestemd in mei 2013. In oktober 2013 hebben de beide gemeenten een procedure opgestart om te komen tot een fusie. Deze fusie is op 1 januari 2016 een feit geworden.

De gemeenten Edam-Volendam en Zeevang maakten sinds de oprichting deel uit van de plusregio Stadsregio Amsterdam. Ook na de fusie bleef Edam-Volendam hiervan onderdeel uitmaken.

Edam ontstond bij een dam aan de IJe of E die in de Zuiderzee uitmondde. Omstreeks 1230 werden de zeegaten van de Zuiderzee afgedamd. Bij de dam moesten de goederen worden overgeladen en kon tol worden geheven. Zo kon Edam tot een handelsplaats uitgroeien. Scheepsbouw, haringvisserij en kaashandel brachten Edam tot grote bloei.

Volgens een legende zouden de Edammers in 1219 op een kruistocht de Haarlemmers te hulp zijn gekomen bij de belegering van Damietta in Egypte. Als beloning voor hun dappere optreden mochten de Edammers van de Duitse keizer drie sterren in hun wapen opnemen.

Graaf Willem V verleende Edam in 1357 stadsrechten, niet in de laatste plaats uit eigenbelang. In deze tijd woedde namelijk de strijd tussen de Hoeken en de Kabeljauwen: een gevecht om de macht tussen het grafelijke gezag en de regenten in de steden. Het was voor Graaf Willem V belangrijk om de steden aan zijn kant te krijgen. Maar ook voor de inwoners stond veel op het spel. Zo nam de rechtszekerheid voor de burgers toe, omdat schout en schepenen nu zelf recht konden spreken. Heel belangrijk is dat Edam toestemming kreeg om een nieuwe haven naar zee te graven. Dit werden er twee: de Voorhaven en het Oorgat. Daarmee ontstond niet alleen een veel betere scheepvaartverbinding met de stad, maar binnen- en buitenlandse handelsschepen konden nu veel makkelijker via het Purmermeer naar andere grote Noord-Hollandse steden varen. Ook mocht driemaal per jaar een markt worden gehouden. Al deze gebeurtenissen droegen bij aan de economische groei van de nieuwe stad.

De kaasmarkt had vanaf de zestiende eeuw in belangrijke mate de economie van Edam bepaald. Op 16 april 1526 kreeg Edam van keizer Karel V het recht van vrije weekmarkt alsmede het recht van Waag, waarvoor jaarlijks 90 gulden aan de grafelijkheid moest worden betaald. Op 2 maart 1574 werd dit recht van Waag door Willem van Oranje eeuwigdurend vergeven als dank voor de goede samenwerking tijdens het beleg van Alkmaar.

In 1544 bepaalde Karel V dat de open verbinding van Edam met de Zuiderzee moest worden gesloten om het achterland te beschermen tegen de werking van eb en vloed. Edam was hier zeer fel tegen gekant, omdat men vreesde dat zonder de schurende werking van het getij de haven zou kunnen dichtslibben. In 1570 vernielden de Edammers dan ook de sluisdeuren. De sluis betekende het einde van de ambities van Edam om nog eens tot een grote havenstad uit te groeien.

Watersnood
Edam heeft te kampen gehad met enkele watersnoden. De stormvloed van 1825 trof vooral de overkant van de Zuiderzee, maar in februari 1916 was er de zogenaamde Zuiderzeevloed, waarbij de wind uit het noordoosten kwam. Er vergingen enkele schepen (32 doden) en een groot deel van Noord-Holland kwam onder water te staan (19 doden). Achter de sluiswachterswoning bij de Edammersluis staat een paal met daarop aangegeven hoe hoog het water in 1916 heeft gestaan.

Brand
In de vroege uren van 11 juli 1934 was Edam het toneel van een enorme brand, toen de N.V. Vereenigde Touwfabrieken in vlammen opgingen. De gloed van de uren durende vuurzee was tot in Amsterdam te zien. Toen er een hoofdkabel doorbrandde zat Edam ook nog in het donker. De uiteindelijke schade bedroeg twee miljoen gulden en liet 200 werknemers werkloos achter. De brand kende ook een conflict tussen opperbrandmeester Wark en burgemeester Kolfschoten. De laatste meende niet tijdig genoeg te zijn geïnformeerd over het ongelukkige voorval. Hij bedreigde de eerste met een revolver en ontsloeg hem ter plekke. Daarop sleepte de opperbrandmeester de burgemeester, die de gebeurtenis ontkende, voor de rechter. Uiteindelijk werd de kwestie na enkele weken in de maand erna geschikt.

Volendam heette oorspronkelijk Follendam. Oorspronkelijk kwam hier de IJe of E, waaraan de plaats Edam lag, in de Zuiderzee. In 1357 groeven de Edammers een kortere verbinding tussen het Purmermeer en de Zuiderzee. Daarna werd voor de oude haven van Edam een dam aangelegd en de oude haven werd dichtgemaakt; vandaar Follendam. Zo kreeg Edam een nieuwe haven, het Oorgat. Al snel vestigden zich hier boeren en vissers. Ook bleven sommige grondwerkers na de beëindiging van het graafwerk achter in het nieuwe ontstane dorp.

In 2016 is Volendam een plaats met zo'n 22.000 inwoners. De toeristen bezoeken het dorp op zoek naar historische klederdracht en vissersboten. Daarnaast vinden ze souvenirwinkeltjes aan de haven en een boot die hen naar Marken brengt. En een bevolking die zich qua gebruiken onderscheidt van de rest van Nederland middels onder andere een kenmerkend dialect, het Volendams. Daarnaast is Volendam historisch gezien een rooms-katholiek dorp geweest in een verder veelal protestantse omgeving. Voorheen was het dorp bekend omdat het het hoogste aantal Nederlandse missionarissen en priesterroepingen per vierkante kilometer kende. Door de secularisatie en ontkerkelijking loopt ook in Volendam het kerkbezoek terug. Eind jaren 1990 kwam een revival, zo berichtte De Groene Amsterdammer over de oplevende Maria-devotie rond de kapel van het beeld Onze Lieve Vrouw van het Water van de Rooms Katholieke Hille Kok.

Het aansteken van een bos sterretjes in Café De Hemel heeft in de nieuwjaarsnacht van 2000 op 2001 in Volendam een zeer felle, kortdurende brand veroorzaakt. Het café was vol met jonge mensen. De sterretjes zorgden ervoor dat de kurkdroge kerstversiering die aan het plafond was bevestigd in brand vloog. Bij deze brand kwamen veertien mensen om door vertrapping, zuurstofgebrek en zeer ernstige brandwonden. Ongeveer 180 personen raakten gewond, van wie velen ernstig. Enkele jongeren van buiten het café schoten anderen te hulp, waardoor zij zelf het leven verloren. De brand leidde tot levenslang merkbare verminkingen en handicaps door de ernstige brandwonden in het gezicht en op de rest van het lichaam. Er waren zoveel gewonden dat de capaciteit van de brandwondencentra in Beverwijk, Groningen en Rotterdam te klein was. Daarom werden overgebracht naar onder andere Leuven en Brussel.

De vlag van de gemeente ziet er zo uit: verdeeld in vijf horizontale banen, waarvan de verhouding 2:1:1:1:2 is, van boven naar beneden in: Rood-Groen-Wit-Oranje-Zwart. Rood-Groen zijn de kleuren van Edam en Zwart-Oranje de kleuren van Volendam. De witte baan symboliseert de voormalige rivier, de IJe (ook wel E genoemd), die de plaatsten verbond.

Het wapenschild van de gemeente wordt als volgt beschreven: In keel, een stier van Sabel, staande op een losse grond van sinopel. De stier vergezeld en chef van drie, zespuntige, naast elkaar staande sterren van goud. Het schild aan de bovenzijde vastgehouden door een beer in zijn natuurlijke kleur. Eigenlijk is dit alleen het schild van de stad Edam. De gemeente gebruikt een logo waarin een dubbelschild met de schilden van Edam en Volendam naast elkaar geplaatst zijn.

Frau Antje, het meisje, dat in Duitsland de Nederlandse kaas promoot, draagt een afgeleide van de Volendamse dracht. Ook veel toeristen komen naar Volendam vanwege de klederdracht. De dracht is bekend geworden dankzij de schilders die rond 1900 in Volendam neerstreken. Kenmerkend is vooral de Volendammer hul die op het hoofd wordt gedragen, en de bloedkoralen kettingen, bestaande uit drie rijen dikke bloedkoraal, met een rechthoekig gouden slot, waarop vaak een scheepje of iets dergelijks is afgebeeld.

Edammer kaas of kortweg edammer is een kleine bolvormige kaas, die van oorsprong gemaakt werd in en om de stad Edam. De bekende kleur van de kaas is rood. Dit komt doordat hij dan in rode paraffine verpakt wordt. Maar de kaas wordt ook in de gele kleur verkocht. De aanduiding "Edam Holland" is sinds oktober 2010 volgens besluit van de Europese Commissie beschermd. Kaas met dit keurmerk mag alleen Nederland als oorsprong hebben en dient gemaakt te zijn van Nederlandse koemelk.

De kaas is over de hele wereld bekend. Dat begon al in de Gouden Eeuw, toen hij werd verhandeld voor andere goederen.

Er wordt Edammer kaas verhandeld onder verschillende merknamen, waaronder 'Noordwester Edammer' en Frico.

De kaas is een 40+-kaas, wat wil zeggen dat in de droge stof 40% vet zit. Bij de Edammer kaas houdt dat een absoluut vetgehalte van 25% in. De kaas werd in de loop der eeuwen op meerdere plekken geproduceerd. Naast de provincie Noord-Holland wordt hij ook in Marum in de provincie Groningen gemaakt. Per juni 2007 is alle productie van edammer overgegaan naar FrieslandCampina in Marum; alle edammers uit Nederland worden daar dus nu gemaakt.

Oudere benamingen voor de Edammer kaas zijn 'cleyne kasekens' en 'klootkaasjes', dat laatste vanwege de bolvorm.

Edammer kaas werd voorheen gekleurd met het sap van de klaproos.